Vanuit Team Voedsel dient Liberaal Groen op de 155e Algemene Vergadering van de VVD een motie in tegen de ‘havermelktaks’.
Op 1 januari stijgt de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken van 8,83 naar 26,13 cent per liter, te voldoen door de producent of importeur. Koemelk is uitgezonderd van de belasting, waardoor een contraproductief concurrentienadeel ontstaat voor plantaardige melk.
De motie van Liberaal Groen is hier te lezen. De volgende position statement, gedeeld met Kamerleden, legt in drie pagina’s uit waarom de belastingverhoging onverstandig is. Daaronder geeft Armanda Govers, milieujurist, oprichter van de ANBI-stichting Even Geen Vlees en initiatiefnemer van de Schijf for Life, antwoord op vragen van leden over plantaardige melk.
In havermelk zit toch heel veel suiker?
Het Voedingscentrum legt uit:
- Suiker komt van nature voor in voedingsmiddelen zoals fruit, maïs, suikerriet en suikerbiet. Daarnaast komen ook andere suikers voor, zoals melksuiker (lactose) en fruitsuiker (fructose). Suiker gemaakt uit bietsuiker heet kristalsuiker.
- Het lichaam maakt geen onderscheid tussen natuurlijk aanwezige en toegevoegde suikers. Ze worden beide op dezelfde manier afgebroken tot glucose, de ‘brandstof’ voor het lichaam, en leveren dezelfde hoeveelheid calorieën.
- Er is geen aanbeveling in Nederland voor de hoeveelheid suiker per dag. De Gezondheidsraad constateert dat te weinig bewijs bestaat om aparte hoeveelheden voor mono-, di- en polysachariden op te stellen. Er is dus alleen een advies voor koolhydraten als geheel. Wel geeft de Gezondheidsraad aan dat zetmeel een gezondere bron van koolhydraten is dan suikers.
- Suikers, zetmeel en vezels zijn vormen van koolhydraten. Suikers en zetmeel zijn koolhydraten die een belangrijke bron van energie zijn voor het lichaam. De Gezondheidsraad adviseert dat wie gezond wil eten, minimaal 40 procent van zijn energie uit koolhydraten moet halen.
Als we plantaardige melkvarianten vergelijken met halfvolle koemelk waar geen suiker aan is toegevoegd, dan zien we dat in koemelk meer suiker zit:
- Amandeldrink AH ongezoet: 0 gram koolhydraten waarvan 0 gram suiker
- Alpro halfvolle haverdrink: 5,7 gram koolhydraten waarvan 0 gram suiker
- Haverdrink AH ongezoet: 8,1 gram koolhydraten waarvan 1,4 gram suiker
- Rijstdrink AH naturel: 10 gram koolhydraten waarvan 2,6 gram suiker
- Oatly halfvolle haverdrink: 7 gram koolhydraten waarvan 3,4 gram suiker
- Campina haverdrink: 6,2 gram koolhydraten waarvan 3,5 gram suiker
- Koemelk AH halfvol: 4,7 gram koolhydraten waarvan 4,7 gram suiker
Maar plantaardige melk is toch helemaal geen melk?
Plantaardige melk is een eenvoudige, heldere beschrijving van een drankje dat is gemaakt van amandel, haver, noten of rijst. Zie ter illustratie van het productieproces de havermelk van Oatly: De haver wordt gemengd met water en gemalen. Er worden enzymen toegevoegd die dit verder afbreken in fijne deeltjes. De zemelen worden verwijderd, er wordt koolzaadolie, calcium en vitaminen toegevoegd. Het wordt gepasteuriseerd, gehomogeniseerd en verpakt.
Plantaardige melk kan, net als koemelk, los worden gedronken of worden toegevoegd aan de koffie of muesli. Het mag in de EU echter niet als ‘melk’ worden geadverteerd.
Het Diergeneeskundig Centrum in Groningen legt verder uit:
Melk wordt geproduceerd in de melkklieren van de koe, de uier. Het hormoon prolactine uit de hersenen stuurt de melkklieren aan melk te produceren. De melkproductie vindt plaats in de melkblaasjes van de uier waar deze melkvormende cellen de nodige bestanddelen uit het bloed halen wat door de uier stroomt. Om één liter melk te maken moet er ongeveer 300 tot 400 liter bloed door het de uier stromen. De melk wordt opgeslagen in de melkboezem en de melk verlaat de uier via de spenen (de tepels).
Dit doet het lichaam van de koe wanneer zij een kalf heeft gebaard. Koemelk heeft van nature de juiste samenstelling om een kalf goed te laten groeien, net zoals borstmelk de juiste samenstelling heeft voor de gezonde ontwikkeling van een baby. Het wordt net als plantaardige melk gepasteuriseerd en gehomogeniseerd voordat het wordt verpakt en verkocht. Een gemiddelde Nederlandse melkkoe consumeert volgens Zuivel Online 60 kilo voer, 100 liter water en 100 gram vitaminen en mineralen per dag.
Koemelk heeft toch meer voedingswaarde?
Voedingswaarde slaat, naast vitaminen en mineralen, ook op de macronutriënten (eiwitten, vetten en koolhydraten). De meeste Nederlanders eten daar méér dan voldoende van. Volgens het RIVM heeft de helft van de Nederlanders overgewicht. Volgens de Maag Lever Darm Stichting eet driekwart van de Nederlanders te weinig vezels. Koemelk bevat geen vezels.
In koemelk zit weliswaar veel calcium, maar dierlijke eiwitten zorgen ook voor een hogere calciumuitscheiding. Dit schrijft de Gezondheidsraad:
De volgende factoren beïnvloeden de uitscheiding van calcium via de urine, en daardoor mogelijk ook de behoefte aan calcium. […] Bij innemingen tot, respectievelijk hoger dan ongeveer 100 gram eiwit per dag, is de geschatte toename van de calciumbehoefte — per 10 g eiwit per dag extra — 0,045 g/dag respectievelijk 0,025 g/dag.
In plantaardige melk wordt doorgaans calcium toegevoegd, terwijl er geen dierlijke eiwitten in zitten, waardoor de calciumuitscheiding minder is. Ook zit er meestal vitamine D3 in, wat de calciumopname bevordert.
In koemelk zit van nature transvet. Dit schrijft het Voedingscentrum:
Transvet komt van nature voor in melk en vlees van herkauwers zoals koeien en schapen. Vroeger zaten ze ook in harde margarines, frituur-, bak- en braadvetten en in gebak, koek en snacks, maar tegenwoordig is de hoeveelheid zeer laag. Transvet is nog slechter voor de gezondheid dan verzadigd vet. Het verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Door zoveel mogelijk te kiezen voor halfvolle of magere zuivel, beperk je de inname van transvet.
In plantaardige melk zit geen transvet.
Volgens de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Maarten van Ooijen, zijn koemelk (waaronder chocolademelk), sojamelk en erwtenmelk uitgezonderd van de verbruiksbelasting vanwege het eiwit- en vetgehalte. Tegelijkertijd raden diëtisten aan om voor halfvolle of mager koemelk te kiezen, omdat die minder vet bevatten. Volgens het Voedingscentrum consumeren Nederlanders 70 procent meer eiwitten dan nodig. Het is dan ook een ambitie van het kabinet om de eiwitconsumptie te verminderen. Het belangrijkste advies op vlak van voeding van de Gezondheidsraad is: eet meer plantaardig en minder dierlijk.
Grasland is toch goed voor het klimaat?
Het CBS schrijft:
Bossen en andere vegetatie leggen jaarlijks bijna 3,6 megaton CO₂ vanuit de atmosfeer vast in biomassa. Zo wordt 2 procent van de jaarlijkse Nederlandse CO₂-uitstoot gecompenseerd. Echter, door voortdurende ontwatering van veengebieden, voornamelijk voor de landbouw, stoten deze gebieden jaarlijks bijna 7 megaton CO₂, vrijwel het dubbele, uit. […] Deze Rekeningen laten zien dat in Nederlandse bossen ongeveer 60 procent van alle koolstof wordt vastgelegd. Landbouwbodems, met name grasland, zijn goed voor 21 procent van de totale koolstofvastlegging. De vastlegging van CO₂ per hectare landbouwgrond is wel veel lager dan in bossen.
Onderzoek van het Food Climate Research Network aan de Universiteit van Oxford bevestigt:
The question is, could grazing ruminants also help sequester carbon in soils, and if so to what extent might this compensate? […] The answer is “not much”.
Koeien stoten methaan uit, op korte termijn een krachtiger broeikasgas dan CO₂. De VN noemt het terugdringen van de methaanuitstoot ‘de sterkste hefboom die we hebben om de klimaatverandering de komende 25 jaar te vertragen.’ Landbouw veroorzaakt 40 procent van de uitstoot van broeikasgassen. Het grootste deel — 32 procent van de wereldwijde uitstoot — komt voort uit fermentatie in de pens van herkauwers en mest.
Waar wordt haver geproduceerd?
De Nederlandse producent van havermelk ROA geeft aan dat zij haver importeren uit Zweden. Nederlandse boeren zouden hier aan mee kunnen doen als het beleid haverproductie stimuleert in plaats van ontmoedigt. Tot de jaren zestig produceerden onze boeren veel haver en rogge. Het CLO geeft aan dat dit plaats maakte voor snijmaïs, wat dient als veevoer:
Wat zijn de opbrengsten van haver per hectare ten opzichte van koemelk?
Oatly werkt samen met melkveehouders aan nieuwe verdienmodellen. Zij schrijven:
The main idea was to increase the proportion of vegetable crops for human consumption (i.e. food that people can eat). So Adam started using his land in a slightly different way. One section grows peas and legumes, another vegetables. And the oats that had previously gone to the animals now go into making oatmilk instead. It went pretty much as we’d hoped. We doubled the amount of food in calories coming out of the farm and reduced the carbon footprint by half. At the same time, we’ve managed to maintain biodiversity and keep the landscapes open.
De calorische opbrengst werd dus verdubbeld op deze boerderij in Zweden.
De precieze opbrengst hangt af van kennis, de gekozen gewassen, weersomstandigheden, kwaliteit van de bodem, gebruik van bodem en grondstoffen, maar ook grondprijs, subsidies, afzetmarkt en marketing (en of deze productiewijze op voorhand wordt ontmoedigd door een ‘havermelktaks’).
De Universiteit Wageningen voegt toe:
Haver is een robuust gewas dat weinig input van bestrijdingsmiddelen en mest nodig heeft. Haver heeft van nature een hoge weerstand tegen ziekten en een lage stikstofbehoefte. Hierdoor heeft haver een gunstige ecologische ‘footprint‘ en is het een zeer geschikt gewas voor de biologische landbouw.
In Nederland is het mogelijk om erwten, haver, hazelnoten en soja te telen voor plantaardige melk. Onderzoekers aan de Universiteit van Oxford vergeleken 40 voedselproducten op 38.700 boerderijen in 119 landen. Hun conclusie: voor plantaardige melk is veel minder land nodig is dan voor koemelk. De opbrengst per vierkante meter ligt in volume ruim tien keer zo hoog.
